Trong quá khứ, chiếc ống nghe đã tạo nên một cuộc cách mạng trong việc bác sĩ tương tác với bệnh nhân giúp công tác chẩn đoán tình hình sức khỏe trở nên thuận tiện và dễ dàng hơn. Vậy còn trong tương lai thì sao? Một điều tất yếu rằng sự phát triển của khoa học kỹ thuật sẽ thay đổi hoàn toàn cách bác sĩ tương tác với bệnh nhân, không chỉ là điều trị từ xa hay các cỗ máy hiện đại trong bệnh viện mà cả những công cụ túi bác sĩ cũng đã được "tiến hóa" ngay từ hôm nay.
Có thể nói, khi nhắc đến các thầy thuốc thì ngoài hình ảnh một người mặc áo blouse trắng, chúng ta sẽ liên tưởng ngay đến chiếc ống nghe, công cụ gắn liền với mỗi người thầy thuốc. Một người bạn của mình đang công tác trong ngành y cho biết: "Mỗi sinh viên trường y đều ghi nhớ khoảng khắc lần đầu tiên được chạm vào chiếc ống nghe của riêng họ. Họ nhớ tên gọi, nhãn hiệu, xuất xứ, màu sắc và cả kích thước của chiếc ống nghe đầu tiên. Đơn giản vì đây sẽ là vật dụng sẽ gắn với họ suốt đời." Vậy nếu như trong tương lai hình thức khám chữa bệnh mà không cần chạm vào được áp dụng rộng rãi thì suy nghĩ về tầm quan trọng của chiếc ống nghe - vật gắn liền với các bác sĩ - liệu có còn tồn tại?
Câu chuyện của chiếc ống nghe
Nihoyannopoulos, bác sĩ khoa tim mạch thuộc bệnh viện Hammersmith, nước Anh cho biết rằng sự hiện diện của chiếc ống nghe truyền thống đang bị đe dọa bởi "một chiếc hộp nhỏ màu trắng". Đó là chiếc máy quét siêu âm cầm tay, được kết nối bằng dây với một chiếc que thăm dò và đặt trên ngực bệnh nhân. Khi mở màn hình của máy quét lên, hình ảnh đen trắng về hoạt động tim của bệnh nhân sẽ được hiển thị một cách sinh động và đầy đủ. Bằng các thao tác sử dụng đơn giản với các nút bấm, bác sĩ có thể dễ dàng biết được thông tin vè huyết áp, lưu lượng máu qua tim. Màn hình sẽ hiển thị vòng tuần hoàn máu qua tim với 2 màu xanh, đỏ và các dấu hiệu bất thờng sẽ được biểu thị bằng màu xanh lá hay màu vàng tùy mức độ.
Thiết bị quét siêu âm cầm tay, một ứng cử viên sáng giá thay thế cho ống nghe?
Bác sĩ Nihoyannopoulos cho biết: "Đây là thiết bị đã trở nên thông thuộc trong công tác khám chữa bệnh của tất cả các bác sĩ tại bệnh viện Hammersmith. Khi chiếc máy này bị hư hoặc thất lạc sẽ là một thảm họa trong công việc tại bệnh viện. Nó giống như việc một sinh viên y làm mất đi chiếc ống nghe của họ vậy." Trên thực tế, bệnh viện Hammersmith là nơi đầu tiên tại Anh trang bị cho các bác sĩ thiết bị nói trên. Tuy nhiên, nhiều bệnh viện khác tại Anh và trên thế giới đã áp dụng nó cùng với nhiều trang thiết bị hiện đại khác.
Dù vậy, vị bác sĩ này cho biết thêm rằng vẫn còn phải sử dụng ống nghe trong một số trường hợp đặc biệt, như nghe tiếng phổi. Đồng thuận với ý kiến trên, một bác sĩ gia đình tai London, Graham Easton cho biết: "Tôi vẫn luôn dùng ống nghe để khám cho các đứa trẻ bị hen suyễn. Bạn không thể nào dùng máy quét siêu âm để nghe được tiếng khò khè bên trong lồng ngực hay dùng nó để chẩn đoán dấu hiệu của nhiễm trùng phổi. Chiếc ống nghe vẫn còn hữu dụng để nghe âm thanh của ruột và chẩn đoán bệnh có liên quan đến vị tràng."
Do đó, những chiếc ống nghe vẫn còn hiện diện và các bác sĩ vẫn còn sử dụng nó trong công việc hiện tại của họ. Tuy nhiên, sự phát triển của khoa học không chỉ tạo ra máy quét siêu âm mà còn có nhiều thiết bị khác đã và đang được sử dụng hiện nay. Mark Hochberg, một bác sĩ ngoại khoa tại Bệnh viện Đại học New York cho biết rằng họ đang bắt đầu sử dụng kính soi mắt, một công cụ phát ra ánh sáng để quan sát mắt bệnh nhân. Ông cho biết rằng một số bác sĩ đã sở hữu riêng thiết bị này cho công việc của họ, một số khác vẫn còn dùng chung tại phòng khám của bệnh viện nhưng rõ ràng nó sẽ dần phổ biến hơn trong tương lai.
Dù vậy, ống nghe dường như đã gắn liền với các bác sĩ và việc khám bệnh trong thời gian quá dài. Bác sĩ Graham Easton cho biết: "Chúng tôi đã gắn chặt với hình tượng bác sĩ cùng với chiếc ống nghe. Bệnh nhân nhìn vào vật dụng này như một biểu tượng của y học và của sự chữa bệnh. Suy nghĩ này như một mối dây liên kết hình thành giữa bác sĩ và bệnh nhân. Sự xuất hiện của ống nghe dường như tượng trưng cho sự chuyên nghiệp của bác sĩ. Thường thì các bác sĩ chỉ đặt tay trực tiếp lên bệnh nhân trong các kỳ thi, nhằm cho họ thấy sự ân cần của bạn và dĩ nhiên, điều này cũng rất có ích cho việc chữa bệnh."
Thời kỳ sơ khai của y học
Cho đến khi những chiếc ống nghe đầu tiên xuất hiện, vào nửa đầu thế kỷ 19, các bác sĩ vẫn rất ít khi chạm trực tiếp vào người bệnh nhân bằng tay và họ sử dụng một công cụ rất khác, một chiếc gậy. Nhà sử học Berwyn Kinsey cho biết: "Các bác sĩ bấy giờ thường mang theo một chiếc gậy với lý do đây được cho là một biện pháp tâm lý y học quan trọng tương tự như ống nghe hiện nay. Tuy nhiên đây không phải là một chiếc gậy bình thường. Một đầu gậy thường có chứa dầu thơm. Mùi hương thoát ra từ đó được cho là sẽ giúp bệnh nhân khỏi bệnh. Một số quan niệm cũ thời bấy giờ còn cho rằng các bác sĩ thường có một cây gậy chứa mùi thơm giúp họ tránh lây bệnh hoặc "mùi xấu" từ bệnh nhân."
Cây gậy mà các bác sĩ thời xưa hay dùng, một đầu có chứa nước hoa và được cho là có thể bảo vệ khỏi lây bệnh từ bệnh nhân
Các bác sĩ đầu tiên tại châu Âu thường cũng là cử nhân thần học và thường mặc áo dòng đen như những linh mục, giáo sĩ. Bấy giờ, họ ngửi thậm chí là nếm các mẫu bệnh phẩm để chẩn đoán bệnh nhưng không bao giờ chạm trực tiếp vào bệnh nhân. Y học vẫn còn chìm vào trong bóng tối thiếu hiểu biết với các giả thuyết cổ xưa về 4 thể dịch được cho là tồn tại bên trong cơ thể mỗi cá nhân nhằm tạo sự cân bằng sống như mật, máu và đờm. Chính vì thế, sự hiểu biết về tiền sử, hoàn cảnh của bệnh nhân quan trong hơn là trực tiếp quan sát cơ thể họ. Khi đó, việc chẩn đoán bệnh từ xa đối với các bác sĩ đương thời là việc hoàn toàn khả thi. Mặc dù một số người có điều kiện vẫn mời bác sĩ đến tận nơi để chữa bệnh nhưng họ vẫn chủ yếu dựa vào lời kể của bệnh nhân hơn là những biểu hiện tận mắt chứng kiến.
Sự hiểu biết của con người cũng dần tiến bộ, từ thế kỷ 17 trở đi, khi có những bệnh nhân tử vong do các vấn đề liên quan tới nội tạng trong cơ thể, các bác sĩ bắt đầu khám nghiệm tử thi để tìm hiểu nguyên nhân dẫn đến cái chết. Cho tới thời điểm này, các bác sĩ đã bắt đầu có nhận thức khác về nội quan của con người. Bác sĩ người Áo, Leopold Auenbrugger (1722-1809) đã bắt đầu phát triển các kỹ thuật gõ lên ngực và nghe tiếng vang để chẩn đoán bệnh tình.
Đối với các bác sĩ thật sự quan tâm đến kỹ thuật khoa học y khoa mới, việc chạm trực tiếp vào cơ thể bệnh nhân là điều cần thiết. Tuy nhiên, trong một thời gian dài xã hội vẫn chưa thể chấp nhận được nhu cầu này. Constance Classen, tác giả của quyển sách y học The Deepest Sense: A Cultural History of Touch đã viết: "Ý thức về của việc trực tiếp chạm vào bệnh nhân đã vấp phải 2 luồng ý kiến phản đối. Thứ nhất, ý kiến cho rằng đây là một loại hình lao động chân tay, mang ý nghĩa thấp theo truyền thống. Đó cũng là lý do vì sao có quãng thời gian trong quá khứ, các bác sĩ ngoại khoa bị đánh giá thấp hơn so với những thầy thuốc nội khoa mặc dù rõ ràng là họ được thực hành nhiều hơn. Ý kiến phản đối thứ 2 có phần quan trọng hơn, cho rằng việc chạm vào người khác có liên quan tới các suy nghĩ không lành mạnh, là đồi trụy. Đây chính là rào cản lớn nhất trong quá khứ khiến việc chạm vào bệnh nhân trở nên khó được chấp nhận."
Mô hình búp bê sứ giúp các thầy thuốc có thể chẩn bệnh mà không chạm vào người bệnh nhân
Vào thời điểm bấy giờ, để khảm bệnh cho nữ giới, các bác sĩ phải thao tác trên một con búp bê bằng gốm mô tả cơ thể người, bệnh nhân sẽ chỉ ra những chỗ mà họ cảm thấy đau và khó chịu bằng con búp bê này.
Mọi chuyện cứ thế cho đến năm 1816, một thầy thuốc người pháp là Rene Laennec (1781-1826) đã cuộn một tờ giấy để có thể nghe được nhịp tim của bệnh nhân nữ khi đặt một đầu cuộn giấy lên ngực họ. Lịch sử đã công nhận ông chính là người đầu tiên đã sáng chế ra ống nghe, một phát minh vĩ đại góp phần thay đổi cách mà các bác sĩ chẩn đoán bệnh cho bệnh nhân. Theo lời kể từ một người bạn của Laennec là Lejumeau de Kergaradec, ông đã lấy cảm hứng từ một trò chơi của trẻ em, áp sát tai vào 2 đầu của 1 ống gỗ để truyền âm thanh.
Nguyên mẫu chiếc ống nghe bằng gỗ của Laennec
Rất nhanh chóng sau đó, Laennec đã chuyển sang thử nghiệm sử dụng ống gỗ thay cho ống giấy ban đầu. Sau nhiều tinh chỉnh từ nguyên mẫu ban đầu, ông cho ra mắt một chiếc ống nghe có hình dạng thẳng đứng. Ông đặt tên cho thiết bị này là stethoscope (ống nghe), bắt nguồn từ tiếng Hy Lạp của nghĩa là "khám phá ngực". Ống nghe hoàn thiện đầu tiên là một ống gỗ dài 45cm, rộng 4cm và ở hai đầu có gắn thêm 2 chiếc trống nhỏ, một chiếc để nghe được nhịp đập từ tim bệnh nhân, 1 chiếc còn lại để khuyếch đại âm thanh khi người thầy thuốc áp tai vào.
Theo các nhà sử học, trong suốt 10 năm tiếp theo, Laennec đã tặng các thầy thuốc khác chiếc ống nghe do chính tay ông chế tạo kèm với một quyển sách hướng dẫn kỹ thuật lắng nghe cơ thể người gọi là chẩn thính. Chiếc ống nghe này đã nhanh chóng được các thầy thuốc khác chấp nhận do nó có thể phục vụ đắc lực cho công việc, đồng thời ít họ bị điều tiếng vì phải chạm vào người bệnh nhân.
Đến những năm 1830, chiếc ống nghe đã trở nên linh hoạt hơn so với phiên bản ban đầu chỉ bằng 1 chiếc ống gỗ. Các bác sĩ cũng bắt đầu sử dụng chiếc ống nghe và nhiều công cụ hỗ trợ khác nhằm có thể hiểu rõ hơn về cơ thể con người. Khi y học ngày càng phát triển cho tới ngày nay, hình ảnh chúng ta thường thấy nhất chính là các bác sĩ, mặc áo blouse trắng và mỗi người sở hữu riêng một chiếc ống nghe cùng với nhiều công cụ khác như kim tiêm, ống chích, búa gõ, dao, kéo, chỉ khâu, dụng cụ đo huyết áp,... Đó là tất cả những gì đang hiện diện trong chiếc túi của các bác sĩ.
Tương lai của những công cụ hỗ trợ
Ống nghe và các công trụ chẩn đoán khác đã trở thành tiêu chuẩn trong việc chẩn đoán bệnh của các bác sĩ trong nhiều năm qua. Các bác sĩ gọi đây là một "kiểu tiếp xúc đặc biệt", một chiếc cầu nối giữa bàn tay của người thầy thuốc và cơ thể bệnh nhân. Sau một thế kỷ rưỡi phát triển, giờ đây bệnh nhân đã được sự trợ giúp của các công cụ tưởng chừng bình thường như đèn soi mắt, tai,... để thầy thuốc có thể dễ dàng chẩn bệnh hơn.
Một chiếc túi bác sĩ vớ nhiều công cụ khám chữa bệnh bên trong (ảnh chụp tại Anh vào những năm 1890-1930)
Bjorn Hofmann, nhà triết học y khoa tại Trung tâm chăm sóc sức khỏe và phổ cập khoa học Dartmouth cho biết: "Laenec đã giải quyết vấn đề đạo đức y học bằng giải pháp công nghệ. Nhưng điều đó chưa dừng lại và sẽ vẫn còn tiếp diễn trong tương lai. Trước khi có ống nghe, cách tiếp cận duy nhất tới bệnh tình là thông qua câu chuyện của bệnh nhân, nhưng sau đó bác sĩ đã tin tưởng nhiều hơn vào các công cụ và trang thiết bị tối tân."
Trớ trêu thay, trong khi ống nghe giúp đỡ các bác sĩ trở nên hiểu về bệnh nhân hơn, chiếc ống nghe đã dần gắn kết mật thiết với hình ảnh của người bác sĩ. Có nhiều chứng bệnh mà chỉ cần bác sĩ nghe âm thanh của cơ thể hoặc cơ quan đó là có thể dự đoán được. Đó có thể là điều đơn giản đối với các bác sĩ lành nghề nhưng lại là một điều kỳ diệu đối với bệnh nhân, những người không hề có kiến thức chuyên môn y khoa. Nhưng điều đó có thể được giải quyết bằng công nghệ hiện đại? Không giống như ống nghe, màn hình siêu âm cầm tay có một màn hình hết sức trực quan cho phép người bệnh thấy được cơ thể của chính họ bằng những hình ảnh, thông tin dễ hiểu.
Shiv Gaglani, một sinh viên y khoa và là biên tập viên của tạp chí y học MedGadget chia sẻ: "Tôi nghĩ rằng các thiết bị và cách tương tác truyền thống mà bác sĩ đang sử dụng là một điều gì đó bí ẩn đối với phần lớn bệnh nhân. Họ không thể thật sự hiểu được bác sĩ đang nghe âm thanh gì với chiếc ống nghe hay những thông số trên màn hình." Rõ ràng, nếu dưới góc độ là bệnh nhân thuần túy, chúng ta sẽ không thể nào hiểu được những thông số in trên tờ kết quả xét nghiệm đang nói lên điều gì về chính chúng ta.
Gaglani là một trong những người sáng lập ra Quantified Care, công ty phát triển máy dò siêu âm kết nối với điện thoại thông minh, biến smartphone trở thành một chiếc ống nghe, hiển thị tình hình huyết áp và mô phỏng lại chức năng các công cụ khác của bác sĩ. Trong tương lai, hãng này còn có kế hoạch phát triển một đầu búa gõ thông minh và hiển thị kết quả một cách dễ hiểu lên màn hình điện thoại. Gaglani chia sẻ: "Một trong những mục tiêu của chúng tôi là giúp mọi người có thể hiểu được, thực chất dụng cụ mà các bác sĩ vẫn thường đeo trên cổ hoàn toàn không thần bí. Nhưng nếu tất cả mọi người đều sử dụng thiết bị siêu âm này thì làm sao có thể phân biệt được đâu là bác sĩ?"
Không chỉ Gaglani mà còn có nhiều hãng công nghệ khác đang phát triển và bán ra thị trường những công cụ theo dõi sức khỏe thông minh, cho phép hiển thị được những thông tin mà trước đây, chỉ các bác sĩ mới có thể thu thập được. Không những vậy, những thông tin về tình hình sức khỏe của người bệnh còn được lưu trữ, phân tích cho các mục đích khác nhau. Giờ đây, không chỉ có bệnh viện mới là nơi lưu trữ thông tin của bệnh nhân mà điện thoại, đồng hồ thông minh, bàn chải thông minh và nhiều thiết bị khác vẫn đang ngày ngày thực hiện công việc thu thập và lưu trữ thông tin sức khỏe con người.
Đây được xem như cuộc cách mạng mà Leannec đã từng thực hiện với chiếc ống nghe. Tuy nhiên, cuộc cách mạng y học hiện nay đang một lần nữa thay đổi cách mà bác sĩ tương tác với bệnh nhân: sẽ không còn va chạm vật lý nào diễn ra? Giờ đây, các cảm biến đã làm rất tốt nhiệm vụ của nó, các bác sĩ không cần quan sát nhiều những vẫn có một khối lượng thông tin khổng lồ xoay quanh tình hình sức khỏe của bệnh nhân. Thậm chí là đêm qua họ ăn gì, họ ngủ có đủ giấc không,...
Liệu các thiết bị thông minh có thể thay thế được vai trò chẩn đoán của bác sĩ
Một số dự đoán còn cho rằng trong tương lai bệnh nhân sẽ hoàn toàn hiểu được tình hình sức khỏe của chính họ mà không cần nhờ tới các bác sĩ. Một bác sĩ cho biết: "Y học đang quay ngược trở lại thời điểm xuất phát, nơi mà bệnh tình được chẩn đoán bằng câu chuyện của bệnh nhân. Nhưng "câu chuyện" ở đây đang được ghi nhận và theo dõi một cách chính xác bởi hàng loạt thiết bị công nghệ cao. Vậy câu hỏi đặt ra ở đây là nếu như hệ thống thiết bị công nghệ cao ngày càng trở nên chuyên nghiệp, lúc đó bác sĩ sẽ có vai trò gì?"
Mark Hochberg, giáo sư tại Đại học y New York cho biết: "Vai trò của bác sĩ là hỏi đáp, lắng nghe bệnh nhân để điều trị chứ không phải xem họ như các đối tượng vô tri. Vai trò của bác sĩ, trớ trêu thay, phải là đứng nơi đầu giường bệnh. Bác sĩ phải là một thông dịch viên, đọc ngôn ngữ các triệu chứng và dịch cho người bệnh hiểu." Nhưng sẽ ra sao nếu người bệnh có thể nhập các triệu chứng, cảm giác của họ vào ứng dụng trên iPad, thiết bị sẽ kết hợp thông tin đó với dữ liệu từ cảm biến và sự hỗ trợ của siêu máy tính để liệt kê tất cả các chẩn đoán tiềm năng thậm chí là dự đoán được chính xác căn bệnh? Đó sẽ là một câu hỏi lớn trong tương lai.
